Phường Chợ Lớn TP.HCM: Trung Tâm Văn Hóa Người Hoa 300 Năm

1. Sáp Nhập 2025 & Lịch Sử Hình Thành Hơn 300 Năm

1.1. Sáp Nhập Hành Chính 2025: Từ 4 Phường Thành 1

Theo Nghị quyết 1685/NQ-UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2025, Phường Chợ Lớn mới được hình thành trên cơ sở sáp nhập toàn bộ diện tích và dân số của 4 phường cũ thuộc Quận 5:

• Phường 11 – Khu vực trung tâm với chùa Bà Thiên Hậu nổi tiếng
• Phường 12 – Vùng có Hội quán Phước An lịch sử
• Phường 13 – Nơi đặt trụ sở UBND phường mới
• Phường 14 – Khu vực phát triển thương mại sôi động

Việc sáp nhập này nhằm tinh gọn bộ máy hành chính, tăng hiệu lực quản lý nhà nước, đồng thời phát huy giá trị lịch sử, văn hóa và kinh tế lâu đời của khu vực. Phường Chợ Lớn mới có quy mô:

1.2. Nguồn Gốc Tên Gọi “Chợ Lớn” – Linh Hồn Thương Nghiệp 300 Năm

Tên gọi “Chợ Lớn” xuất hiện từ thế kỷ XVIII, khi thương nhân người Hoa và người Việt hội tụ lập phố buôn bán dọc bờ sông Bến Nghé. Năm 1778, người Hoa từ Cù Lao Phố (Biên Hòa) chạy lánh nạn chiến tranh Tây Sơn, đến định cư tại vùng đất này và xây dựng chợ buôn bán. So với chợ Tân Kiểng của người Việt, chợ của người Hoa có quy mô lớn hơn hẳn nên được gọi là “Chợ Lớn”.

Sau khi xây dựng đê ngăn nước lũ, người Hoa gọi nơi đây là “Đê Ngạn” (堤岸 – tiếng Quảng Đông: Tai Ngon, nghĩa là “bờ đê”). Từ một vùng chợ sông nhỏ, Chợ Lớn nhanh chóng trở thành trung tâm giao thương sầm uất nhất Nam Kỳ, nổi tiếng với hàng hóa phong phú và dịch vụ đa dạng.

1.3. Các Mốc Lịch Sử Quan Trọng

• 1778: Người Hoa từ Biên Hòa đến lập nghiệp, hình thành cộng đồng đầu tiên
• 1782: Sau thảm sát của quân Tây Sơn, người Hoa xây dựng lại và phát triển mạnh mẽ
• 1865: Chính quyền Pháp công nhận Chợ Lớn là thành phố độc lập, cách Sài Gòn 11km
• 1931: Chợ Lớn và Sài Gòn sáp nhập thành “Sài Gòn – Chợ Lớn”
• 1956: Tên “Chợ Lớn” không còn là đơn vị hành chính chính thức, chỉ còn “Đô thành Sài Gòn”
• Sau 1975: Khu vực trở thành Quận 5, nhưng tên “Chợ Lớn” vẫn tồn tại trong ký ức dân gian
• 2025: Tên “Chợ Lớn” chính thức trở lại với tư cách đơn vị hành chính cấp phường

1.4. Ranh Giới & Giao Thông Huyết Mạch

Phường Chợ Lớn nằm ở vị trí trung tâm của khu vực Tây TP.HCM, với ranh giới:

Mạng lưới giao thông của Chợ Lớn đóng vai trò then chốt trong hoạt động kinh tế:

• Đường Trần Hưng Đạo: Tuyến huyết mạch chạy xuyên suốt, kết nối Quận 1 với Quận 5, 6
• Đường Nguyễn Trãi: Trục thương mại sầm uất với hàng nghìn cửa hàng
• Đường Hồng Bàng: Kết nối với Bến xe Chợ Lớn, thuận tiện vận chuyển hàng hóa
• Đường Châu Văn Liêm: Phố ẩm thực người Hoa nổi tiếng
• Đường Hải Thượng Lãn Ông: Phố thuốc Đông y lớn nhất miền Nam
• Kênh Tàu Hủ – Bến Nghé: Tuyến giao thông thủy quan trọng thời xưa

2. Di Tích Văn Hóa & Tâm Linh – Kho Báu Kiến Trúc Người Hoa

2.1. Chùa Bà Thiên Hậu (Hội Quán Tuệ Thành) ⭐ Di tích Quốc gia

Chùa Bà Thiên Hậu, hay Hội quán Tuệ Thành, là ngôi chùa có lịch sử lâu đời nhất của cộng đồng người Hoa tại TP.HCM. Xây dựng vào khoảng năm 1760 (hơn 260 năm tuổi), chùa là biểu tượng của tín ngưỡng và văn hóa người Hoa tại Chợ Lớn.

Lịch sử hình thành: Khoảng năm 1760, các thương gia người Hoa từ Quảng Châu (Trung Quốc) đi thuyền sang Việt Nam buôn bán. Họ hùn tiền mua đất xây dựng hội quán làm nơi dừng chân và thờ Bà Thiên Hậu – nữ thần bảo hộ ngư dân và thương nhân trên biển.

Kiến trúc độc đáo: Chùa được xây theo kiểu “hình ấn” (tứ hợp) đặc trưng – 4 dãy nhà liên kết tạo thành hình chữ “Khẩu” hoặc “Quốc”, giữa có thiên tĩnh lấy ánh sáng và thông thoáng nhang khói. Toàn bộ kiến trúc mang đậm phong cách Quảng Đông với mái cong, cột gỗ lớn, và hệ thống phù điêu gốm sứ tinh xảo.

Cổ vật quý giá: Chùa lưu giữ hơn 400 cổ vật, trong đó có bộ lư đồng đúc năm Quang Tự thứ 12 (1886), tượng Bà Thiên Hậu tạc từ khối gỗ nguyên cao 1m từ thế kỷ XVIII, và các bức hoành phi, câu đối bằng gỗ sơn son thếp vàng.

Lễ hội Vía Bà: Ngày 23 tháng 3 âm lịch hàng năm là ngày hội lớn nhất, thu hút hàng nghìn người đến dự lễ. Tượng Bà được rước trên kiệu qua các đường phố, kèm theo múa lân, múa rồng, biểu diễn nhạc dân tộc tạo nên không khí sôi động.

2.2. Hội Quán Nghĩa An (Chùa Ông)

Hội quán Nghĩa An là nơi thờ Quan Công – biểu tượng của lòng trung nghĩa trong văn hóa Trung Hoa. Được xây dựng bởi cộng đồng người Triều Châu, hội quán mang phong cách kiến trúc đặc trưng của vùng này với các bức phù điêu gốm sứ đầy màu sắc.

Qua hai thế kỷ tồn tại, hội quán vẫn bảo tồn được những truyền thống văn hóa, tín ngưỡng và hiện vật quý giá của cộng đồng người Triều Châu. Hằng năm có hai lễ lớn: Lễ Nguyên Tiêu (rằm tháng Giêng) và Vía Ông (24/6 âm lịch).

2.3. Hội Quán Ôn Lăng

Hội quán Ôn Lăng nằm cách chùa Bà Thiên Hậu khoảng 600m, khoác lên vẻ ngoài rực rỡ với tông màu vàng và đỏ đặc trưng. Công trình này gắn bó với người dân Chợ Lớn được gần 300 năm, là nơi thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu, Bồ Tát Quan Âm, và nhiều vị thần khác.

Kiến trúc mang nhiều điểm tương đồng với kiểu chùa truyền thống cộng đồng người Hoa, với hệ thống mái uốn cong, phần chân viền bằng ngói xanh và trang trí nhiều họa tiết tinh xảo làm từ gốm sứ. Nơi đây đặc biệt đông đúc vào cuối tuần và những ngày đầu năm.

2.4. Hội Quán Phước An (Chùa Minh Hương)

Hội quán Phước An do những người Hoa Minh Hương có nguyên quán ở bảy phủ thuộc các tỉnh Phúc Kiến, Quảng Đông và Chiết Giang xây dựng. Được thành lập năm 1865 và xây dựng lại năm 1902 với quy mô như hiện nay, hội quán có khuôn viên rộng gần 1.000 m².

Công trình nổi tiếng về giá trị kiến trúc, nghệ thuật trang trí, đặc biệt là nghệ thuật chạm khắc gỗ. Trên 24 bức hoành phi, 4 tấm biển gỗ lớn và 8 cặp liễn đối thể hiện tay nghề tinh xảo của các nghệ nhân thời xưa.

2.5. Hội Quán Hà Chương

Không chỉ mang phong cách kiến trúc Phúc Kiến độc đáo, Hội quán Hà Chương còn là nơi sở hữu những kiệt tác điêu khắc đá cổ có một không hai. Hội quán là công trình độc đáo kết hợp điêu khắc gỗ, đá và gạch ngói.

Kỹ thuật tạo dáng mái và trang trí mang nét đặc trưng của nhóm người Hoa Phúc Kiến với các đỉnh mái võng xuống, còn các đầu đao và đầu đỉnh mái cong vút tạo cho hội quán có dáng một con thuyền – biểu tượng của cộng đồng thương nhân di cư đường biển.

2.6. Tam Sơn Hội Quán

3. Chợ Bình Tây – Biểu Tượng Thương Nghiệp Chợ Lớn

3.1. Lịch Sử Hình Thành – Món Quà Của Ông Quách Đàm

Chợ Bình Tây, hay còn gọi là “Chợ Lớn Mới”, là công trình kiến trúc nổi tiếng nhất của khu vực, được xây dựng vào những năm 20 của thế kỷ XX. Câu chuyện về sự hình thành của chợ gắn liền với tên tuổi Quách Đàm – một huyền thoại về lòng hảo tâm và khát vọng vươn lên.

Quách Đàm (1863-1927) là người làng Triều An, Long Khanh, Triều Châu, Trung Quốc. Rời quê hương với hai bàn tay trắng, thuở ban đầu ông đi thu mua ve chai, lông vịt và phế thải để kiếm sống qua ngày, đêm ngủ vỉa hè ở Chợ Lớn. Nhờ đức tính cần cù chịu khó và giỏi tính toán, ông dần trở thành người giàu có, chuyển sang buôn da trâu, vi cá, rồi lúa gạo, trở thành nhà thầu cung cấp gạo lớn nhất Sài Gòn – Chợ Lớn.

Khi Chợ Lớn cũ trở nên chật hẹp, năm 1928 Quách Đàm bỏ tiền mua mảnh đất sình lầy rộng 25.000 m² ở thôn Bình Tây, san lấp bằng phẳng và xây dựng chợ mới bằng bê tông cốt thép. Đặc biệt, ông tặng toàn bộ chợ cho chính quyền, chỉ xin dựng mấy dãy phố lầu xung quanh.

3.2. Kiến Trúc Độc Đáo – Kết Hợp Đông Tây

Chợ Bình Tây được xây theo lối kiến trúc Trung Quốc kết hợp kỹ thuật hiện đại của Pháp, tạo nên một công trình độc nhất vô nhị:

• Mặt bằng hình bát quái: Thiết kế thoáng đãng, khang trang với 12 cổng (gồm cả chính lẫn phụ)
• Tháp đồng hồ trung tâm: Biểu tượng đặc trưng, cao 13,1m với đồng hồ 4 mặt
• Mái ngói xếp tầng: Theo kiểu “trùng thiềm điệp ốc”, tạo không gian thoáng mát
• Hoa viên trung tâm: Nơi thờ tượng đồng Ông Quách Đàm (được thuê đúc tại Pháp)
• Kích thước: Mặt tiền dài 89,2m, rộng 108,6m

Hệ thống móng nền làm bằng đá sỏi, bê tông cốt thép chắc chắn nên không có hiện tượng sụt, lún dù trải qua gần 100 năm.

3.3. Đầu Mối Sỉ Lớn Nhất TP.HCM

Ngày nay, Chợ Bình Tây là đầu mối sỉ hàng hóa lớn nhất của TP.HCM, phục vụ cả nước và xuất khẩu sang Campuchia, Lào:

• Quy mô: Hơn 2.300 quầy sạp trên diện tích 25.000 m²
• Ngành hàng: Hơn 30 nhóm mặt hàng, tập trung chủ yếu là gia vị khô (bào ngư, vi cá, nấm), mứt bánh, quần áo may sẵn, giày dép, túi xách, đồ gia dụng
• Doanh thu: Doanh thu hàng năm ước tính hàng nghìn tỷ đồng
• Tu bổ gần đây: 2016-2018 với kinh phí 104 tỷ đồng do tiểu thương đóng góp
• Phân loại: Di tích kiến trúc nghệ thuật (2015)

4. Giáo Dục – Hệ Thống Trường Song Ngữ Đặc Sắc

4.1. Trường THPT Hùng Vương – Ngôi Trường 90 Năm Tuổi

Trường THPT Hùng Vương được xây dựng bởi người Pháp vào năm 1934 với tên gọi ban đầu là Trường sơ cấp tiểu học Chợ Lớn. Qua hơn 90 năm phát triển, trường đã trải qua nhiều lần thay đổi tên gọi nhưng luôn giữ vững danh tiếng về chất lượng giáo dục.

Sau ngày 30/4/1975, trường trở thành nơi đón tiếp các tù nhân cách mạng từ Côn Đảo về đất liền – một trang sử đặc biệt trong lịch sử nhà trường. Hiện nay, trường tự hào mang tên Quốc tổ Hùng Vương và tiếp tục là một trong những ngôi trường có uy tín tại TP.HCM.

Thành tích nổi bật: Nhận nhiều bằng khen từ UBND TP.HCM, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Thủ tướng Chính phủ, đặc biệt là Huân chương Lao động hạng Ba từ Chủ tịch nước.

4.2. Trường THPT Trần Khai Nguyên

Tiền thân là trường tư thục Thánh Terêsa của Giáo hội Công giáo Giáo phận Sài Gòn (dòng thánh Phaolô). Sau ngày 30/8/1975, trường được đổi tên theo liệt sĩ Trần Khai Nguyên. Hiện nay đây là một trong những trường THPT chất lượng cao của khu vực.

4.3. Trường Văn Lang (Liên Cấp) – Giáo Dục Song Ngữ Việt-Hoa

Trường TH, THCS và THPT Văn Lang nổi bật với mô hình giáo dục song ngữ độc đáo: học sinh học tiếng Việt vào buổi sáng và tiếng Hoa vào buổi chiều. Với hơn 40 năm kinh nghiệm, trường đã trở thành địa chỉ tin cậy cho các gia đình muốn con em phát triển kỹ năng song ngữ và hiểu biết văn hóa Việt-Hoa.

4.4. Các Trường Tiểu Học Nổi Bật

• Tiểu học Lý Cảnh Hớn: Nổi tiếng với chương trình song ngữ Việt-Hoa, phù hợp cho cộng đồng người Hoa tại Chợ Lớn
• Tiểu học Chính Nghĩa: 676 Nguyễn Trãi
• Tiểu học Minh Đạo: 15 Ký Hòa
• Tiểu học Nguyễn Viết Xuân: 768 Nguyễn Trãi

5. Ẩm Thực – Thiên Đường Món Hoa Chính Gốc

5.1. Lễ Hội Ẩm Thực Chợ Lớn Food Story

Hằng năm, Lễ hội Ẩm thực Chợ Lớn Food Story được tổ chức để tôn vinh tinh hoa ẩm thực Việt-Hoa. Sự kiện quy tụ 50-60 gian hàng với hơn 300 món ăn từ các nhà hàng, quán ăn nổi tiếng, giúp định vị thương hiệu “Ăn ngon Quận 5”.

Năm 2025, lễ hội có chủ đề “Hương sắc Ngũ vị”, thể hiện 5 vị cơ bản (ngọt, chua, mặn, cay, đắng) và 5 nhóm ngôn ngữ dân tộc Hoa: Triều Châu, Phúc Kiến, Quảng Đông, Hải Nam, Khách Gia (Hẹ).

5.2. Món Ăn Đặc Trưng Người Hoa

Ẩm thực Chợ Lớn đa dạng với các món từ nhiều vùng miền Trung Hoa:

• Vịt quay Bắc Kinh: Với lớp da giòn rụm, thịt thơm ngọt
• Hủ tiếu sa tế Triều Châu: Nước dùng đậm đà, cay nồng
• Dimsum (Điểm tâm): Há cảo tôm, xíu mại, bánh bao kim sa, bánh cuốn tôm thịt
• Phá lấu kiểu Quảng: Món ăn đường phố đặc trưng với lòng heo, tai heo, bao tử
• Vịt tiềm thuốc bắc: Món bổ dưỡng với các loại dược liệu
• Xá xíu mật ong: Thịt xá xíu thơm ngọt, màu đỏ đặc trưng
• Lạp vịt, lạp xưởng: Đặc sản Quảng Đông
• Bánh hẹ, bánh củ cải: Món bánh truyền thống
• Chè mè đen, chè đậu đỏ: Món tráng miệng ngọt ngào

5.3. Nhà Hàng & Quán Ăn Nổi Tiếng

Nhà Hàng Ái Huê

Với thương hiệu trên 70 năm, Ái Huê tọa lạc ngay trung tâm Chợ Lớn, trở thành cái tên quen thuộc phục vụ món Trung Hoa chính gốc. Nổi tiếng với dimsum và tiệc cưới trọn gói, sang trọng.

Nhà Hàng Văn Hoa

Dim Tu Tắc Restaurant

An Duyên Chợ Lớn

Baoz Dimsum

Haidilao Hotpot

Thương hiệu lẩu nổi tiếng từ Trung Quốc, phục vụ chu đáo với 7 loại nước lẩu khác nhau và hàng trăm món nhúng. Đặc biệt có dịch vụ sơn móng tay miễn phí và bắp rang trong thời gian chờ đợi.

Phá Lấu Tâm Ký (Xe Đẩy)

Được mệnh danh là quán phá lấu ngon nhất Chợ Lớn, chuẩn hương vị truyền thống người Hoa. Chỉ một chiếc xe đẩy nhưng lúc nào cũng đông kín khách. Nguyên liệu đầy đủ: lòng heo, tai heo, bao tử, chân gà được hầm mềm, gia vị thấm đều.

Chợ Phùng Hưng – Chợ Ăn Sáng Cổ

Chợ Phùng Hưng trước kia từng là khu ăn uống bậc nhất của giới tư sản người Hoa, còn gọi là “chợ nhà giàu”. Nổi bật nhất là:

• Quán hủ tiếu chay dưới chân cầu thang
• Xe bánh mì Tăng (90 năm tuổi)
• Cà phê vợt Ba Lù với công thức kho hạt nguyên chất

6. Văn Hóa & Đời Sống Cộng Đồng Người Hoa

6.1. Năm Nhóm Ngôn Ngữ Người Hoa

Cộng đồng người Hoa tại Chợ Lớn đa dạng với 5 nhóm ngôn ngữ chính:

• Triều Châu (Teochew): Nhóm đông nhất, nổi tiếng về thương mại, buôn bán gạo, vải vóc
• Quảng Đông (Cantonese): Thành lập Hội quán Tuệ Thành, mạnh về dịch vụ ăn uống
• Phúc Kiến (Hokkien): Tinh thông về hàng hải, xuất nhập khẩu
• Hải Nam (Hainanese): Nổi tiếng với cà phê, khách sạn
• Khách Gia/Hẹ (Hakka): Chuyên về dược liệu, thuốc Đông y

6.2. Phố Thuốc Đông Y – Đường Hải Thượng Lãn Ông

Đường Hải Thượng Lãn Ông và các con đường chung quanh từ lâu được xem là khu phố thuốc Bắc lớn và lâu đời ở Sài Gòn. Là trung tâm Đông y lớn nhất miền Nam, khu phố gồm các cửa hàng chuyên kinh doanh thảo dược và thực phẩm chức năng từ thiên nhiên.

Bên cạnh kinh doanh thuốc bắc, con đường còn nổi tiếng với các mặt hàng trang trí. Cứ mỗi dịp Trung Thu, Halloween, Noel hay Lễ Tết, con phố lại khoác lên mình những chiếc áo lung linh đầy màu sắc.

6.3. Phố Lồng Đèn Lương Nhữ Học

Phố lồng đèn Lương Nhữ Học đặc biệt nhộn nhịp vào dịp Trung Thu, với hàng loạt lồng đèn đủ màu sắc và kiểu dáng, tạo nên khung cảnh lung linh, thu hút nhiều du khách đến tham quan và chụp ảnh.

6.4. Lễ Hội Truyền Thống

• Tết Nguyên Tiêu (15/1 âm lịch): Lễ hội đèn lồng, múa lân sư rồng
• Thanh Minh (3/3 âm lịch): Lễ tảo mộ, tưởng nhớ tổ tiên
• Vía Bà Thiên Hậu (23/3 âm lịch): Lễ hội lớn nhất trong năm
• Trung Thu (15/8 âm lịch): Lễ hội trẻ em với lồng đèn rực rỡ
• Tết Trung Quốc: Giữ truyền thống đón Tết theo Âm lịch

7. Đời Sống & Cơ Sở Hạ Tầng

7.1. Giao Thông Công Cộng

Phường Chợ Lớn được phục vụ bởi nhiều tuyến xe buýt:

• Tuyến số 1, 5, 7, 10, 23, 25, 39, 56, 59, 91, 94, 101, 103, 150
• Bến xe Chợ Lớn: Nằm trên đường Hồng Bàng, kết nối với các tỉnh miền Tây
• Kế hoạch Metro: Tuyến Metro số 2 (Bến Thành – Tham Lương) sẽ đi qua khu vực trong tương lai

7.2. Y Tế & Chăm Sóc Sức Khỏe

Khu vực có mật độ cơ sở y tế cao với nhiều phòng khám tư nhân, nhà thuốc Đông – Tây y. Gần đó còn có các bệnh viện lớn:

• Bệnh viện Chợ Rẫy (Quận 5 – cạnh Chợ Lớn)
• Bệnh viện Nguyễn Tri Phương
• Nhiều phòng khám đa khoa tư nhân chất lượng cao

7.3. Mua Sắm & Dịch Vụ

• Chợ truyền thống: Chợ Bình Tây, Chợ Hòa Bình, Chợ Phùng Hưng
• Trung tâm thương mại: The Garden Mall (190 Hồng Bàng), An Đông Plaza (gần khu vực)
• Siêu thị: Co.opmart, các cửa hàng tiện lợi FamilyMart, Circle K
• Ngân hàng: Dày đặc chi nhánh các ngân hàng lớn

7.4. Bất Động Sản & Chất Lượng Sống

Giá nhà đất: Dao động từ 150-300 triệu đồng/m² tùy vị trí và loại hình. Các tuyến đường chính như Trần Hưng Đạo, Nguyễn Trãi có giá cao nhất.

Loại hình nhà ở:

• Nhà ống 3-4 tầng (phổ biến nhất)
• Nhà cổ kiến trúc Pháp – Hoa (hiếm, giá trị cao)
• Chung cư cũ (giá rẻ hơn)
• Một số dự án chung cư mới (The Garden, Windsor Plaza)

Đối tượng phù hợp:

• Thương nhân, tiểu thương kinh doanh buôn bán
• Gia đình người Hoa muốn bảo tồn văn hóa
• Người làm việc tại khu vực Quận 5, 6, 10, 11
• Nhà đầu tư cho thuê mặt bằng kinh doanh

Ưu điểm:

• Vị trí trung tâm, giao thông thuận tiện
• Hệ thống trường học song ngữ đặc sắc
• Ẩm thực đa dạng, giá cả phải chăng
• Cộng đồng người Hoa gắn bó, hỗ trợ lẫn nhau
• Hoạt động thương mại sôi động 24/7
• Giá trị văn hóa, du lịch độc đáo

Hạn chế:

• Mật độ dân cư cao, nhà ở chen chúc
• Giao thông đôi khi ùn tắc vào giờ cao điểm
• Ồn ào do hoạt động buôn bán
• Không gian xanh hạn chế
• Một số khu vực hạ tầng cũ, xuống cấp

7.5. Quy Hoạch Tương Lai 2025-2030

Phường Chợ Lớn được định hướng trở thành trung tâm thương mại – du lịch di sản của khu vực Tây TP.HCM:

• Cải tạo hạ tầng quanh Chợ Bình Tây
• Mở rộng phố đi bộ – phố ẩm thực Châu Văn Liêm – Hải Thượng Lãn Ông
• Phát triển du lịch ban đêm (night market)
• Chuyển đổi số trong quy hoạch đô thị và quản lý trật tự
• Hỗ trợ tiểu thương, khuyến khích thương mại điện tử
• Bảo tồn các công trình kiến trúc cổ và phát triển không gian văn hóa người Hoa

8. Kết Luận