Phường Chợ Quán Quận 5: Trái Tim Văn Hóa Chợ Lớn & Di Tích Lịch Sử

Hành trình khám phá phường mới mang tên lịch sử – nơi giao thoa văn hóa Việt-Hoa độc đáo

1. Thông Tin Sáp Nhập & Lịch Sử Hình Thành

1.1. Sáp Nhập 2025: Từ 3 Phường Cũ Thành 1

Theo Nghị quyết 1685/NQ-UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2025, Phường Chợ Quán mới được hình thành trên cơ sở sáp nhập toàn bộ diện tích và dân số của 3 phường thuộc Quận 5 cũ, bao gồm:

• Phường 1 – Khu vực trung tâm dân cư đông đúc, thương mại sầm uất, cửa ngõ kết nối giữa Quận 5 và Quận 1
• Phường 2 – Nơi tọa lạc của nhiều trường học và cơ sở y tế quan trọng
• Phường 4 – Khu vực có THPT chuyên Lê Hồng Phong danh tiếng và nhiều tuyến đường giao thương chính

Việc sáp nhập này nhằm tối ưu hóa bộ máy hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ người dân tốt hơn. Phường Chợ Quán mới có diện tích khoảng 1,2 km² với dân số hơn 63.500 người, là một trong những phường có mật độ dân cư cao nhất Quận 5. Trụ sở Ủy ban Nhân dân phường đặt tại số 462-464-466 An Dương Vương, tiện lợi cho người dân đến làm thủ tục hành chính.

1.2. Nguồn Gốc Tên Gọi & Ý Nghĩa Lịch Sử

Tên gọi Chợ Quán xuất phát từ một khu chợ nổi tiếng hình thành từ thế kỷ 18, nơi từng là điểm giao thương nhộn nhịp của các sản phẩm nông sản, hàng hóa và thực phẩm giữa Sài Gòn và Chợ Lớn thời ấy. Khu vực này nằm bên bờ kênh Người Hoa (Arroyo Chinois), nay gọi là kênh Tàu Hủ, là trục giao thông thủy quan trọng thời kỳ đó.

Việc giữ lại tên gọi Chợ Quán sau sáp nhập thể hiện sự tôn vinh giá trị truyền thống và sự đồng thuận cao từ cộng đồng dân cư. Cái tên này gắn liền với bệnh viện Chợ Quán – một cơ sở y tế lâu đời được xây dựng từ thời Pháp thuộc, trở thành biểu tượng lịch sử của Quận 5 và cả Thành phố Hồ Chí Minh.

2. Di Tích Lịch Sử & Văn Hóa

2.1. Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới – Bệnh Viện Đầu Tiên Của Việt Nam

Tọa lạc tại số 764 Võ Văn Kiệt, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP.HCM (tiền thân là Bệnh viện Chợ Quán) là bệnh viện đầu tiên của Việt Nam, có lịch sử hơn 160 năm gắn liền với nhiều sự kiện trọng đại của đất nước.

Hành trình lịch sử:

• 13/2/1861: Bệnh viện dã chiến Chợ Quán mở cửa nhằm chuẩn bị phục vụ trận đánh đồn Kỳ Hòa (24/2/1861). Bệnh viện tọa lạc trên khu đất rộng gần 5 hecta tại làng Chợ Quán, giữa Sài Gòn – Chợ Lớn, bên bờ kênh Tàu Hủ
• 1862-1875: Tiếp nhận điều trị bệnh nhân hoa liễu, người tù bị bệnh, người già, người nghèo, người mắc bệnh nan y
• 1876-1904: Mở rộng với 110 giường cho người tù bị bệnh, 20 giường cho bệnh nhân hoa liễu, 6 phòng bệnh truyền nhiễm, phòng phẫu thuật và phòng sanh
• 1901: Lớp nam y tá đầu tiên của cả nước được mở ra tại bệnh viện Chợ Quán
• 1972-1974: Xây dựng khu nhà chính 6 tầng với sự trợ giúp của Hàn Quốc, khánh thành với tên Trung Tâm Y Khoa Hàn-Việt
• 4/8/1979: Được giao nhiệm vụ là bệnh viện chuyên khoa về truyền nhiễm, phụ trách điều trị, phòng chống dịch cho TP.HCM và các tỉnh phía Nam
• 1989: Đổi tên thành Trung tâm Bệnh Nhiệt đới
• 2002: Đổi tên thành Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP.HCM
• Hiện tại: Bệnh viện tuyến cuối điều trị các bệnh lây nhiễm, được xem là “tiền đồn” chống dịch chủ lực, bảo vệ người dân thành phố và khu vực phía Nam

2.2. Khu Trại Giam Bệnh Viện Chợ Quán – Nơi Tổng Bí Thư Trần Phú Hy Sinh

Nằm trong khuôn viên Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới, Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán là di tích lịch sử cấp Quốc gia được công nhận ngày 16/11/1988, gắn với những biến động lịch sử của đất nước qua hai thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Mỹ.

Ngày 18/4/1931, đồng chí Trần Phú – Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam bị thực dân Pháp bắt tại Trụ sở Ban Thường vụ Trung ương Đảng (số nhà 66 đường Champagne, nay là đường Lý Chính Thắng, Quận 3). Sau khi giam giữ và tra tấn với nhiều cực hình tại nhiều trại giam khác nhau, sức khỏe đồng chí suy kiệt trầm trọng. Ngày 26/8/1931, chúng đưa đồng chí đến trại giam trong Bệnh viện Chợ Quán để điều trị bệnh, nhằm khai thác những bí mật của Đảng.

Tuy nhiên, đồng chí Trần Phú kiên quyết không khai báo bất kỳ thông tin nào và đã anh dũng hy sinh vào ngày 6/9/1931 tại phòng biệt giam A3. Những người tù cách mạng khác như Trần Não, Hà Huy Tập, Trần Bạch Đằng, Nguyễn Văn Trỗi và nhiều bệnh nhân tù khác trong hai cuộc kháng chiến cũng từng bị giam giữ nơi đây.

Công trình tu bổ, tôn tạo giai đoạn 1 đã hoàn thành vào dịp kỷ niệm 120 năm ngày sinh Tổng Bí thư Trần Phú (1/5/2024) với mức đầu tư hơn 33,8 tỷ đồng. Di tích chính thức mở cửa đón khách tham quan, trở thành địa chỉ giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ và du khách trong, ngoài nước. Giai đoạn 2 sẽ mở rộng diện tích và xây dựng Không gian Văn hóa Hồ Chí Minh, nhà trưng bày các hiện vật.

2.3. Di Tích Văn Hóa Người Hoa

Phường Chợ Quán là nơi tọa lạc của nhiều di tích văn hóa và công trình tôn giáo mang đậm dấu ấn của cộng đồng người Hoa:

• Chùa Quan Công: Công trình tôn giáo tiêu biểu của người Hoa, nơi thờ phụng Quan Công – vị tướng tài ba, trung nghĩa trong lịch sử Trung Hoa
• Đình Minh Hương: Đình thờ của cộng đồng Minh Hương (người gốc Hoa nhập tịch Việt Nam từ thế kỷ 17-18)
• Chợ Hòa Bình: Chợ truyền thống của người Hoa với ẩm thực đặc sắc như hủ tiếu mì, xíu mại, há cảo, sủi cảo, bánh xếp, chè…

3. Hệ Thống Giáo Dục Xuất Sắc

3.1. THPT Chuyên Lê Hồng Phong – Ngôi Trường Gần Trăm Năm Tuổi

Nằm ngay trái tim Phường Chợ Quán, Trường THPT Chuyên Lê Hồng Phong tại số 235 Nguyễn Văn Cừ là một trong những ngôi trường trung học phổ thông lâu đời và danh tiếng nhất Thành phố Hồ Chí Minh. Với lịch sử gần 100 năm, trường không chỉ là nơi đào tạo nhân tài mà còn là biểu tượng văn hóa giáo dục của cả khu vực.

Lịch sử hình thành:

• 1925: Kiến trúc sư Hebrard de Villeneuve được giao nhiệm vụ thiết kế ngôi trường mới tại Chợ Quán
• 1927: Trường được xây dựng với tên gọi Collège Pétrus Trương Vĩnh Ký
• 1/10/1928: Trường chính thức khai giảng năm học đầu tiên với 200 học sinh
• Tháng 12/1929: Nhân dịp khánh thành tượng đồng nhà bác học Petrus Trương Vĩnh Ký, trường chính thức mang tên Lycée Pétrus Trương Vĩnh Ký (hay gọi tắt là Pétrus Ký)
• Năm học 1976-1977: Sau ngày thống nhất đất nước, trường vinh dự mang tên Trường THPT Chuyên Lê Hồng Phong theo tên cố Tổng Bí thư Trung ương Đảng Lê Hồng Phong
• 1995: Thủ tướng Chính phủ giao trọng trách cho trường làm trung tâm chất lượng cao các tỉnh, thành phía Nam

Kiến trúc đặc sắc:

Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong do kiến trúc sư Ernest Hébrard thiết kế, mang phong cách kiến trúc phương Tây kết hợp với văn hóa Á Đông tạo thành lối kiến trúc Đông Dương ở Nam Bộ. Khuôn viên rộng đến 8 hecta với không gian rộng rãi, thoáng mát và nhiều cây xanh.

Mặt bằng chính gồm ba dãy phòng học và một dãy hành lang trước mở ra sân lớn ở giữa. Các dãy phòng học có lầu, hành lang rộng được trang trí theo kiểu khung vòm nguyên để tạo nhịp điệu cho toàn bộ công trình, gợi lại hình ảnh kiến trúc Romanesque cổ xưa. Hai bên phía trước lối vào sảnh chính có hai khối lớp học, bố cục giống như hai tòa Tả vu và Hữu vu của kiến trúc cổ Việt Nam. Ngôi trường được xếp hạng trong 10 di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố.

Chất lượng đào tạo:

• Quy mô: 1.658 học sinh, 48 lớp (42 lớp chuyên + 6 lớp không chuyên)
• Đội ngũ: 147 giáo viên, cán bộ nhân viên (2 Tiến sĩ, hơn 80 Thạc sĩ)
• 11 môn chuyên: Toán, Lý, Hóa, Sinh, Tin học, Văn, Sử, Địa, Tiếng Anh, Tiếng Pháp, Tiếng Trung, Tiếng Nhật
• Tỷ lệ đỗ Đại học: Xấp xỉ 100%, trên 90% thí sinh trúng tuyển đại học
• Thành tích Olympic Quốc tế: Nhiều học sinh đoạt huy chương vàng, bạc, đồng các môn Toán, Tin, Hóa, Sinh, Vật lý
• Học bổng du học: Hơn 300 học sinh nhận học bổng các trường Đại học nước ngoài

Danh nhân từng học tại trường: Huỳnh Tấn Phát, Trần Văn Ơn, Trương Tấn Sang, Nguyễn Minh Triết (lãnh đạo Đảng và Nhà nước), ca sĩ Tóc Tiên, Đức Tuấn, Miko Lan Trinh, nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung…

3.2. Các Trường Học Khác Trong Phường

Trường Tiểu học:

• TH Trần Bình Trọng: 42 Trần Bình Trọng, Phường 1 – Trường công lập với môi trường học tập năng động, đội ngũ giáo viên giàu kinh nghiệm, có chương trình tăng cường tiếng Anh
• TH Huỳnh Mẫn Đạt: 05 Huỳnh Mẫn Đạt, Phường 5 (lân cận) – Trường uy tín với nhiều hoạt động nghệ thuật đa dạng

Trường THCS:

• THCS Ba Đình: Ưu tiên học sinh Phường 1, 2, 4 (nay là Phường Chợ Quán) – Trường công lập với chất lượng đào tạo cao

Trường Quốc tế:

• PennSchool Campus 2: 240 Trần Bình Trọng, Phường 4 – Hệ thống trường cung cấp chương trình giảng dạy bằng tiếng Anh dựa trên chương trình phổ thông Mỹ, tập trung vào khoa học, công nghệ và phát triển kỹ năng lãnh đạo

4. Thiên Đường Ẩm Thực Người Hoa

Là trung tâm của khu vực Chợ Lớn, Phường Chợ Quán nổi tiếng với ẩm thực người Hoa đậm đà bản sắc. Người Sài Gòn có câu “ăn Quận 5, nằm Quận 3, xa hoa Quận 1” để nhấn mạnh nét độc đáo của văn hóa ẩm thực nơi đây.

4.1. Món Ăn Đặc Trưng Không Thể Bỏ Qua

Há Cảo – Dimsum: Món ăn biểu tượng của ẩm thực người Hoa với lớp vỏ mỏng dai, nhân tôm thịt đầy đặn, giữ trọn độ ngọt tự nhiên. Các loại há cảo phổ biến: há cảo tôm, há cảo sò điệp, xíu mại, bánh bao xá xíu, bánh cuốn tôm…

Sủi Cảo: Với lớp vỏ mỏng bọc nhân thịt thơm ngon, được hấp hoặc chiên giòn tùy sở thích. Nước dùng trong vắt, vị ngọt thanh từ xương hầm suốt nhiều giờ. Có thể ăn sủi cảo chiên giòn, sủi cảo nước, hoặc sủi cảo khô (sốt dầu hào).

Mì Vịt Tiềm: Món ăn truyền thống nổi tiếng với nước dùng đậm đà từ xương vịt và các loại thảo mộc. Thịt vịt được hầm mềm, thơm ngon, ăn kèm mì trứng dai và rau cải xanh tươi.

Cơm Gà Hải Nam: Món ăn nổi tiếng với phần gà luộc da vàng óng, thịt mềm mịn và thơm ngon. Cơm được nấu bằng nước luộc gà, tạo nên hương vị đặc trưng. Ăn kèm với nước chấm gừng cay nồng.

Phá Lấu: Món nội tạng hầm đậm đà với nước sốt đặc trưng, được mệnh danh là quán phá lấu ngon nhất khu vực Chợ Lớn.

Lẩu Cá: Lẩu thập cẩm được trình bày trong nồi cù lao với nhiều topping: tôm, cá viên, mực tro, bao tử cá, chả cá, sủi cảo… Than hồng đặt vào ống khói giúp nước lẩu luôn nóng hổi.

4.2. Các Quán Ăn Tiêu Biểu

4.3. Khu Ẩm Thực Trên Các Tuyến Đường

Đường Trần Hưng Đạo: Tuyến đường huyết mạch với hàng loạt nhà hàng Trung Hoa, quán dimsum, mì vịt tiềm. Nhà hàng Ái Huê tại đây là địa điểm không thể bỏ qua nếu muốn thưởng thức xửng dimsum nóng hổi.

Đường Nguyễn Trãi: Con phố với nhiều quán ăn gia truyền, đa dạng từ há cảo, sủi cảo đến các món chè người Hoa (chè mè đen, chè trứng hồng).

Đường An Dương Vương: Khu vực có Chung cư Chợ Quán với nhiều quán ăn bình dân, café, tiện lợi cho cư dân và người đi làm.

5. Đời Sống & Cơ Sở Hạ Tầng

5.1. Giao Thông & Kết Nối

Phường Chợ Quán có vị trí chiến lược, tiếp giáp Quận 1 và kết nối thuận lợi với các quận khác:

Các tuyến đường chính:

• Trần Hưng Đạo: Tuyến đường dài và xuyên suốt từ Quận 1 đến Quận 5 và Quận 6, giao với các tuyến đường lớn như Trần Bình Trọng, Nguyễn Văn Cừ, Nguyễn Biểu. Là trục thương mại sầm uất với nhiều cửa hàng, nhà hàng
• An Dương Vương: Tuyến đường huyết mạch của Quận 5, kết nối dễ dàng với Quận 6, Quận 8. Trụ sở UBND phường nằm trên đường này
• Nguyễn Văn Cừ: Ranh giới giữa Quận 5 và Quận 1, nơi tọa lạc THPT chuyên Lê Hồng Phong
• Cầu Chữ Y & Cầu Ông Lãnh: Hai cây cầu quan trọng bắc qua kênh Tàu Hủ, kết nối Phường Chợ Quán với Quận 1 chỉ trong 2-3 phút

Phương tiện công cộng:

• Xe buýt: Tuyến 34, 44, 102 đi qua khu vực
• Metro Line 1 (trong tương lai): Ga Bến Thành ở Quận 1 gần với Phường Chợ Quán

5.2. Y Tế & Chăm Sóc Sức Khỏe

• Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới: Bệnh viện chuyên khoa hàng đầu về bệnh truyền nhiễm, tuyến cuối điều trị các bệnh lây nhiễm
• Trạm Y tế Phường: Cung cấp dịch vụ y tế cơ bản, tiêm chủng, khám bệnh ban đầu
• Các phòng khám tư nhân: Dọc đường An Dương Vương, Trần Hưng Đạo
• Bệnh viện lân cận: Bệnh viện Chợ Rẫy (~3km), Bệnh viện Nhi Đồng 1 (~2km)

5.3. Mua Sắm & Dịch Vụ

• Chợ Hòa Bình: Chợ truyền thống của người Hoa với nhiều mặt hàng đa dạng, đặc biệt là ẩm thực người Hoa
• Chợ nhỏ trong khu dân cư: Phục vụ nhu cầu hàng ngày của cư dân
• Cửa hàng tiện lợi: Circle K, FamilyMart, Ministop trong các tòa nhà chung cư
• Ngân hàng & ATM: Vietcombank, Techcombank, BIDV có chi nhánh và ATM trong khu vực

5.4. Thị Trường Bất Động Sản

Nhờ vị trí chiến lược giáp Quận 1 và hệ thống cơ sở hạ tầng hoàn chỉnh, thị trường bất động sản tại Phường Chợ Quán khá sôi động:

Giá bất động sản (tham khảo):

• Nhà phố mặt tiền: 80-150 triệu đồng/m² (tùy vị trí và mặt tiền)
• Chung cư cũ: 30-50 triệu đồng/m² (Chung cư Chợ Quán, các tòa nhà cũ)
• Chung cư mới: 50-80 triệu đồng/m² (các tòa nhà cao tầng trên đường Bến Vân Đồn lân cận, An Dương Vương)

Đối tượng mua: Người làm việc tại Quận 1, gia đình trẻ, sinh viên, nhà đầu tư

Ưu điểm:

• Vị trí vàng giáp Quận 1, giá thấp hơn 30-40% so với Quận 1
• Giao thông thuận tiện, kết nối nhanh chóng
• Hệ thống trường học chất lượng cao
• Cộng đồng dân cư ổn định, văn hóa đa dạng
• Ẩm thực phong phú

Nhược điểm:

• Mật độ dân cư cao, đông đúc
• Nhiều con hẻm nhỏ, khó di chuyển vào giờ cao điểm
• Một số khu vực có nhà cũ cần tu sửa
• Không gian xanh hạn chế

6. Tiềm Năng Phát Triển Sau Sáp Nhập 2025

Sau khi sáp nhập, Phường Chợ Quán được kỳ vọng sẽ phát triển mạnh mẽ nhờ nhiều lợi thế sẵn có:

6.1. Quy Hoạch Đô Thị

• Tu sửa nhà cũ: Cải tạo, nâng cấp các khu chung cư cũ như Chung cư Chợ Quán để nâng cao chất lượng sống
• Nâng cấp hạ tầng: Mở rộng đường, xây dựng công viên, không gian công cộng
• Phát triển thương mại: Tận dụng vị trí giáp Quận 1 để phát triển khu thương mại – dịch vụ hiện đại dọc kênh Tàu Hủ

6.2. Phát Triển Kinh Tế

• Bất động sản: Giá bất động sản có xu hướng tăng do vị trí chiến lược, thu hút đầu tư vào các dự án căn hộ cao cấp
• Thương mại: Phát triển các khu phố ẩm thực, du lịch văn hóa, tận dụng thế mạnh ẩm thực người Hoa
• Du lịch: Quảng bá di tích Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán, kiến trúc THPT chuyên Lê Hồng Phong, văn hóa người Hoa

6.3. Phát Triển Xã Hội

• Tinh gọn bộ máy: Sáp nhập 3 phường thành 1 giúp tinh giản biên chế, nâng cao hiệu quả quản lý
• Phát triển dịch vụ: Tăng cường dịch vụ công, cải thiện chất lượng sống cho người dân
• Bảo tồn văn hóa: Giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của người Hoa, di tích lịch sử

7. Đặc Điểm Văn Hóa – Xã Hội Nổi Bật

7.1. Cộng Đồng Người Hoa Lớn

Phường Chợ Quán là một trong những khu vực có cộng đồng người Hoa đông đảo nhất Thành phố Hồ Chí Minh. Văn hóa người Hoa được thể hiện rõ nét qua:

• Kiến trúc: Nhà ống kiểu Hoa, hội quán, chùa chiền, đình miếu
• Ẩm thực: Há cảo, sủi cảo, dimsum, mì vịt tiềm, phá lấu…
• Ngôn ngữ: Nhiều người vẫn sử dụng tiếng Hoa (Quảng Đông, Triều Châu, Phúc Kiến) trong giao tiếp hàng ngày
• Lễ hội: Tết Nguyên Đán theo âm lịch, Trung Thu, Đoan Ngọ được tổ chức long trọng với múa lân, múa rồng

7.2. Giao Thoa Văn Hóa Việt – Hoa

Điều đặc biệt ở Phường Chợ Quán là sự giao thoa hài hòa giữa văn hóa Việt Nam và văn hóa người Hoa. Người Việt và người Hoa sống bên nhau, làm ăn cùng nhau, tạo nên một cộng đồng đa văn hóa độc đáo. Trong các gia đình Việt – Hoa, con cái thường biết cả tiếng Việt và tiếng Hoa, ăn cả món Việt và món Hoa.

7.3. Di Sản Lịch Sử Cách Mạng

Với di tích Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán – nơi Tổng Bí thư Trần Phú hy sinh, Phường Chợ Quán mang trong mình những trang sử hào hùng của dân tộc. Đây là điểm đến giáo dục truyền thống cho học sinh, sinh viên và du khách, nhắc nhở thế hệ trẻ về những hy sinh anh dũng của các bậc tiền bối.

8. Kết Luận